Cultuur & Kunst in Vinschgau in Zuid-Tirol

Oeroude wortels, levend heden

In de Vinschgau komen geschiedenis, geloof en levende traditie samen. Tussen romaanse kerken, middeleeuwse kastelen en alpine architectuur ontvouwt zich een cultureel erfgoed dat diep geworteld is in het landschap en in de harten van de mensen.

Tradities zoals de almabtrieb, processies of het Zusslrennen in Prad/Prato zijn geen toneelstukken – ze horen bij het jaarritme zoals de oogst of de sneeuw. Net zo indrukwekkend zijn de sporen van het verleden: vroegmiddeleeuwse fresco’s, het klooster Marienberg, de Churburg of de eeuwenoude marmergroeven bij Laas/Lasa en Göflan/Covelano.

Toch leeft cultuur in de Vinschgau niet alleen in het verleden. Hedendaagse kunst, moderne architectuur en internationale kunstenaars slaan bruggen naar het heden – gevoelig, expressief en altijd in dialoog met de omgeving.

Middeleeuwse juweeltjes in de Vinschgau

Romaanse kerken, oeroude fresco’s en unieke kloosters

Samen met het aangrenzende Val Müstair in Engadin vormt de Vinschgau een van de cultureel meest betekenisvolle regio’s van de Alpen. Talrijke romaanse kerken en historische locaties getuigen van het rijke verleden van het dal.

Zeer indrukwekkend is de Sint-Stefanuskapel bij Morter, vlak bij de kastelen Unter- en Obermontani. Hier werd een van de oudst bekende handschriften van het Nibelungenlied uit 1323 ontdekt – nu bewaard in de Staatsbibliotheek van Berlijn. De kapel is via een korte wandelroute bereikbaar en vormt een stille getuige van middeleeuwse vroomheid.

Nog ouder zijn de fresco’s in de Sint-Proculuskerk in Naturns/Naturno, daterend uit de 7e eeuw. Ze behoren tot de oudste muurschilderingen in Centraal-Europa en tonen scènes uit het leven van de heilige Proculus – een zeldzaam inkijkje in de kunst van de vroege middeleeuwen.

Een ander cultureel hoogtepunt is het klooster Marienberg boven Burgeis/Burgusio. Opgericht in de 12e eeuw, is het het hoogstgelegen bewoonde benedictijnenklooster van Europa. De romaanse engelenfresco’s in de crypte worden als kunsthistorische zeldzaamheden beschouwd.

Meer dan 30 van zulke romaanse erfgoedsites in Zuid-Tirol en daarbuiten zijn verbonden via het project Alpine Road of Romanesque Art – Stairways to Heaven – een uitnodiging om middeleeuwse kunst in de Alpen te beleven.

MEER INFO

Burchten en kastelen

Verdedigingswerken en historische woonplaatsen in de Vinschgau

De Vinschgau is rijk aan burchten, kastelen en forten – zo’n 40 van deze bouwwerken bepalen het landschap. Sommige zijn romantische ruïnes, andere liefdevol gerestaureerde cultuurmonumenten met een nieuwe bestemming.

De Churburg bij Schluderns/Sluderno behoort tot de best bewaarde kastelen van Zuid-Tirol. Gebouwd in de 13e eeuw, werd het later omgevormd tot een weelderige renaissance-residentie. De wapenkamer geldt als een van de grootste particuliere collecties in Europa.

Ook Schloss Goldrain slot – tegenwoordig een opleidingscentrum – en Schloss Kastelbell slot, met een tentoonstelling over de antieke Via Claudia Augusta, stammen uit de middeleeuwen.

Een geliefd uitstapje is Schloss Juval slot aan het begin van het Schnalstal. Het huisvest een van Reinhold Messners Messner Mountain Museums en verbindt natuur, kunst en alpiene geschiedenis.

Veel van deze historische muren komen elk jaar tot leven tijdens de Zuid-Tiroolse riddertoernooien – een spektakel vol zwaardgevechten, marktsfeer en middeleeuwse beleving dat het verleden tastbaar maakt.

MEER INFO

Laaser marmer en artistiek erfgoed

Ambachtstraditie en moderne beeldhouwkunst in Vinschgau

Naast de historische bouwkunst is de Vinschgau ook een centrum voor kunstambacht en beeldhouwkunst. Vooral bekend is de Laaser marmer, een stralend witte natuursteen uit de steengroeven bij Laas/Lasa en Göflan/Covelano. Al in de oudheid werd deze steen gebruikt; in de 19e eeuw werd het marmer opnieuw ontdekt en beleefde het een heropleving in architectuur en beeldhouwkunst.

Tegenwoordig is het marmer internationaal gewild – zelfs in het metrostation bij Ground Zero in New York werd het verwerkt. Tijdens rondleidingen kunnen bezoekers de geschiedenis en verwerking van het marmer ontdekken.

Een belangrijk centrum voor steenbewerking is de vakschool "Johannes Steinhäuser" in Laas, waar ook vandaag de dag nog beeldhouwers en steenhouwers worden opgeleid. Onder de afgestudeerden bevinden zich internationaal gerenommeerde kunstenaars zoals het duo Venske & Spänle.

Ook andere kunstenaars hebben het culturele erfgoed van de Vinschgau verrijkt. In het bijzonder Paul Flora, geboren in Glurns/Glorenza. De tekenaar en karikaturist werkte onder andere voor het weekblad Die Zeit. Het Paul Flora Museum in de kerktoren van Glurns eert zijn leven en werk.

MEER INFO

Hedendaagse architectuur in de Vinschgau

Tussen traditie en innovatie

De Vinschgau staat niet alleen bekend om zijn romaanse kerken en historische kastelen – ook moderne architectuur heeft hier een plek veroverd. Talrijke gebouwen uit de afgelopen decennia tonen aan hoe traditie en hedendaags design harmonieus kunnen samengaan. Architecten als Werner Tscholl, Walter Dietl, Christian Kasteller, Arnold Gapp en Heike Pohl geven vorm aan een architectonisch ambitieuze vallei.

Een bijzonder opvallend voorbeeld is de rode PUNI-kubus in Glurns/Glorenza – een 13 meter hoog gebouw van baksteen in een schaakbordpatroon, ontworpen door Werner Tscholl. Het gebouw, dat in 2010 werd geopend, is de eerste whiskydistilleerderij van Italië en tevens een architectonisch statement dat ook buiten de regio aandacht heeft getrokken.

Met evenveel gevoel ontwierp dezelfde architect ook de nieuwe kloosterbibliotheek van Marienberg. Zonder de historische silhouet van het klooster aan te tasten, werd in de voormalige kloostertuin een moderne leeszaal gebouwd – terwijl het eigenlijke bibliotheekgedeelte met circa 90.000 boeken onzichtbaar onder de grond ligt. Strakke lijnen, zichtbaar beton en een sobere vormentaal gaan hier een stille dialoog aan met de spirituele plek.

MEER INFO

Markten, almenafdrijven en religieuze processies

Regionaal, duurzaam, traditioneel

Niet alleen opvallende rituelen, maar ook seizoensfeesten en religieuze vieringen spelen een belangrijke rol in de Vinschgau:

De almenafdrijving in de late zomer markeert het einde van het alpenweideseizoen. De dieren keren versierd terug naar het dal – een gebeurtenis die dankbaarheid, oogst en levensritme symboliseert.
Heilig-Hartprocessies, Sacramentsdag, patroonsfeesten en traditionele markten geven structuur aan het kerkelijke jaar – steeds begeleid door muziek, klederdracht en regionale lekkernijen.
Bijzonder sfeervol: de advents- en kerstmarkt in Glurns/Glorenza met zijn middeleeuwse flair.

Deze evenementen zijn uitdrukking van een geleefd geloof en dorpsgemeenschap – niet geënsceneerd, maar geworteld in traditie.

Tradities als de hartslag van de Vinschgau

Wat de Vinschgau bijzonder maakt, is niet alleen de verscheidenheid aan gebruiken, maar vooral hun diepgang en echtheid. Of het nu gaat om vuren op de bergen, demonische maskers, poëtische spreuken of witte kostuums met bellen – ze vertellen allemaal over verbondenheid met de natuur, geloof, hoop en gemeenschap.

Deze tradities zijn meer dan folklore: het is beleefde identiteit – en nodigt uit om te kijken, te begrijpen en mee te voelen.

De Zusslrennen in Prad

Lawaai tegen de winter

Een bijzonder authentiek gebruik is de Zusslrennen, die elk jaar op “Dwaze Donderdag” (de donderdag voor carnaval) wordt gevierd in Prad am Stilfserjoch/Prato allo Stelvio.

De Zussln zijn figuren in witte kledij, rijkelijk versierd met kleurrijke papieren bloemen en grote koeienbellen om hun middel. De optocht wordt geleid door een symbolisch wit paard dat een ploeg trekt – meestal gespeeld door een verklede man die als een paard door het dorp “draaft”. Daarachter volgen de boeren met hun “Zussln”, knechten, dienstmeiden en de “ploegvrouw”.

Met het luide geluid van de bellen wil men de winter uit het dal verdrijven en het graan “wakker schudden” – een oeroud voorjaars- en vruchtbaarheidsritueel dat alleen in deze vorm in het bovenste deel van de Vinschgau is behouden. Tegenwoordig is het een kleurrijk spektakel én een uitdrukking van boerensymboliek en de hoop op een goede oogst.

De Maschgertanz in Prad

Een levendige maskerdans met raadselachtige wortels

In Prad am Stilfserjoch/Prato allo Stelvio is met de Maschgertanz een carnavalesk ritueel behouden gebleven dat diep geworteld is in de lokale volkscultuur – en toch moeilijk te duiden is. Twee keer per jaar, op carnavalszondag en -dinsdag, trekken de “Maschger” – gemaskerde paren in rijk versierde kledij – door het dorp. Aangevoerd door de “Bajaz” met zijn karakteristieke puntmuts, betreden ze herbergen en dansen volgens vaste choreografieën – zonder woorden, met een mix van waardigheid, uitgelatenheid en het groteske.

De groep bestaat uit acht gestileerde paren, waaronder heer en dame, boer en boerin, of de “Zillertoler” met de “Zillertolerin” – elk met eigen masker, gebaren en rol. Het meest opvallend is het laatste paar: “Zoch en Pfott”, grof en slordig uitgedoste figuren met uitgesproken symboliek. Hun bewegingen worden vaak gezien als verwijzing naar vruchtbaarheid en oeroude vruchtbaarheidsrituelen.

Over de oorsprong van de Maschgertanz bestaan verschillende theorieën: sommigen zien het als een huwelijksstoet, anderen als een dodendans – de raadselachtige stilte en de keurig dansende paren doen denken aan middeleeuwse doodsscènes. Wat de betekenis ook is, de Maschgertanz is een uniek erfgoed van Vinschgauer traditie, tot op de dag van vandaag met toewijding in stand gehouden.

Het Klosn in Stilfs

Een maskertraditie met oeroude wortels

Een andere unieke wintertraditie is het zogeheten Klosn, dat tijdens de adventstijd plaatsvindt in het bergdorp Stilfs/Stelvio. Jonge mannen verkleden zich als Klosn, met kunstig gesneden houten maskers, vachtkostuums en koeienbellen. Hun taak: lawaai maken om kwade geesten en de winterduisternis te verdrijven.

Ze worden vergezeld door een figuur in de rol van Sinterklaas, die cadeautjes uitdeelt aan kinderen. Het Klosn bevindt zich tussen christelijke symboliek en heidense maskercultuur. De houten maskers – vaak unieke stukken van lokale houtsnijders – weerspiegelen een rijk figurenarsenaal uit de Alpenmythologie.

Krampus en Tuifl

Duistere metgezellen van Sinterklaas

Op de avond van 5 december, de vooravond van Sinterklaas, trekt de heilige door de dorpen – maar niet alleen: hij wordt vergezeld door Krampussen, ook wel Tuifl genoemd. Deze angstaanjagende figuren met ruige vachten, gesneden maskers, horens en kettingen belichamen het kwaad dat door de heilige is getemd.

De oorsprong van de Krampus gaat terug tot vóórchristelijke tijden – vermoedelijk vruchtbaarheids- en winterdemonenrituelen rond de zonnewende. In de christelijke traditie werd hij de donkere begeleider van Sinterklaas.

Een bijzondere traditie is het Tuifeltratzen – een moedproef voor jongeren, waarbij men de Krampussen bewust opzoekt en probeert te ontsnappen aan roet of de roe. Tegenwoordig zijn Krampuslopen in Zuid-Tirol groots opgezet, maar nog altijd nauw verbonden met lokaal vakmanschap en rituele symboliek.

Heilig-Hartvuren

Geloven met vuursymbolen

Elke jaar in juni, op Heilig-Hartzondag (de derde zondag na Pinksteren), verlichten vuursymbolen de berghellingen van de Vinschgau. De Heilig-Hartvuren hebben een dubbele betekenis: een religieus gelofte en een pre-christelijk zonnewende ritueel.

De oorsprong gaat terug naar 1796. Toen dreigde Tirol door Napoleon’s troepen te worden veroverd. In deze benarde situatie riep de abt van Stams het volk op om het land aan het Heilig Hart van Jezus te wijden – een eed die na de verrassende overwinning op Napoleon een blijvende belofte werd.

De vuren – vaak in de vorm van kruizen, harten of Christusmonogrammen ("INRI", "IHS") – worden vaak met enorme inspanning voorbereid: brandhout wordt naar bergtoppen gedragen, waar grote symbolen worden gelegd en bij het vallen van de nacht ontstoken. Een ervaring die spirituele diepgang en gezamenlijke inspanning combineert – en van ver zichtbaar is.

Scheibenschlagen

Gloeiende wensen in de nacht

Op de eerste zondag van de vastentijd – de zogenaamde “Scheibenschlag-zondag” – verzamelen jonge mannen zich in veel dorpen van de Vinschgau rond grote vuren op heuvels en toppen. Het hoogtepunt van de avond is het slingeren van gloeiende houten schijven naar het dal.

Deze brandende schijven – gemaakt van els of es – worden op buigzame hazelaarstokken gezet, in het vuur gehouden en onder luidkeelse spreuken de nacht in geslingerd:

“Kas in der Tosch, Wein in der Flosch, Korn in der Wonn – schaug, wie mein Scheibele ausigeat!”

De rijmpjes vragen om geluk, vruchtbaarheid en een goede oogst. Soms is de schijf opgedragen aan een geliefde – hoe verder ze vliegt, hoe meer geluk ze zou brengen. Het rituele karakter is duidelijk: de combinatie van vuur, vruchtbaarheid en gemeenschap wijst op een oeroude lenteceremonie.

Cultuur & Kunst in Vinschgau in Zuid-Tirol

Oeroude wortels, levend heden

Zusslrennen: Wist je dat?

Carnaval op z’n Vinschgaus

De symboliek van de maskers

Varianten van de Krampustraditie

Waar komt het Heilig-Hart-symbool vandaan?

Traditie in een notendop